Koncepcja wprowadzenia i rozwoju Kształcenia Kliniczno-Pastoralnego w Polsce

1. Propozycja systemu Kształcenia Kliniczno-Pastoralnego (KKP) w Polsce

Polskie Towarzystwo Opieki Duchowej w Medycynie (PTODM) określa standardy kształcenia oraz minimalne wymagania programowe KKP, udziela akredytacji programom realizowanym w ramach KKP przez uprawnione instytucje oraz certyfikuje kapelanów i superwizorów.

1.1 Etapy kształcenia kliniczno-pastoralnego:

1. Kurs KKP I stopnia (KKP1):
1. nabycie podstawowej wiedzy z zakresu medycyny, etyki medycznej, opieki duchowej w medycynie¹, psychologii klinicznej oraz systemów opieki zdrowotnej i społecznej (moduł K1),
2. udział w grupowych sesjach prowadzonych przez superwizora KKP (moduł G1),
3. kurs kończy się uzyskaniem certyfikatu tymczasowego KKP, który jest ważny 3 lata,
4. certyfikat tymczasowy KKP może być cofnięty przez PTODM w przypadku naruszenia zasad etyki zawodowej pracownika medycznego.
2. 2. Kurs KKP II stopnia (KKP2):
1. pogłębienie wiedzy z zakresu medycyny, etyki medycznej, opieki duchowej w medycynie i psychologii klinicznej (moduł K2),
2. udział w grupowych sesjach prowadzonych przez superwizora KKP (moduł G2),
3. kurs kończy się uzyskaniem certyfikatu bezterminowego KKP, który pozwala na bezterminowe kontynuowanie posługi kapelana oraz branie udziału w kursach doskonalących,
4. certyfikat bezterminowy KKP może być cofnięty przez PTODM w przypadku naruszenia zasad etyki zawodowej pracownika medycznego.
3. Kształcenie doskonalące (KKPD).

¹Duchowość to wymiar ludzkiego życia stanowiący odniesienie do transcendencji i innych wartości egzystencjalnie ważnych. Duchowość obejmuje: (1) religijność człowieka, zwłaszcza jego relacje z Bogiem, a także zwyczaje i praktyki oraz życie wspólnotowe; (2) poszukiwania egzystencjalne odnoszące się szczególnie do sensu życia, cierpienia i śmierci oraz do odpowiedzi na pytanie o własną godność i o to kim się jest jako osoba; do sfery wolności i odpowiedzialności, nadziei i rozpaczy, pojednania i przebaczenia, miłości i radości; (3) wartości, którymi żyje człowiek, zwłaszcza jego relacje z samym sobą i z innymi ludźmi, stosunek do pracy, natury, sztuki i kultury, jego wybory w sferze moralności i etyki oraz „samo życie”. Dostęp: https://ptodm.org.pl.

1.2 Przebieg kształcenia

1. Rozpocząć posługę kapelana w placówkach medycznych lub opieki społecznej może osoba (duchowna lub świecka posiadająca misję swojego Kościoła), która ukończyła moduł K1 lub ukończy go w ciągu 6 miesięcy od rozpoczęcia posługi.
2. Ukończenie modułu K1 uprawnia do pełnienia posługi kapelana przez 3 lata.
3. Przed zakończeniem trzeciego roku posługi kapelan jest zobowiązany do uzyskania certyfikatu tymczasowego KKP.
4. Uzyskanie certyfikatu tymczasowego KKP uprawnia osobę (duchowną lub świecką, która posiada misję swojego Kościoła) do kontynuowania posługi kapelana nie dłużej niż 6 lat od momentu jej rozpoczęcia.
1. Z realizacji modułu K1 zwolnieni są kapelani, którzy ukończyli go w ramach seminariów, studiów podyplomowych itd.
2. Z realizacji modułu G1 zwolnieni są kapelani, którzy ukończyli go przed rozpoczęciem posługi kapelana.
5. Przed zakończeniem szóstego roku posługi, kapelan jest zobowiązany do uzyskania certyfikatu bezterminowego KKP.
6. Uzyskanie certyfikatu bezterminowego KKP uprawnia osobę (duchowną lub świecką, która posiada misję swojego Kościoła) do pełnienia posługi kapelana bezterminowo.
7. Osoby chcące kształcić się dalej biorą udział w KKPD, zgodnie ze standardami kształcenia PTODM.
8. Osoby, które ukończyły KKPD, mogą starać się o przyjęcie na szkolenie dla superwizorów akredytowanych przez PTODM.

2. Minimum programowe (standardy kształcenia PTODM)

2.1 Przygotowanie teoretyczne (moduły K1 i K2)

2.1.1 Warunki organizacji modułu K1

1. 80 jednostek po 45 minut wykładów.
   Kształcenie teoretyczne może odbywać się w formie bezpośredniej lub e-learningu.
2. 20 jednostek po 45 minut praktyk na oddziale.
   Jako zaliczenie praktyk należy wprowadzić przygotowanie studium przypadku albo protokołu (nagrania) przeprowadzonej rozmowy z pacjentem lub jego rodziną oraz ich zreflektowanie w grupie razem z odpowiednio wykwalifikowaną osobą.

2.1.2 Tematyka modułu K1

1. Medycyna (25 jednostek po 45 minut)
1. Problemy medyczne chorych (np. ból, zaburzenia odżywania, duszność, zmęczenie, zaburzenia świadomości, problemy neurologiczne, seksualność chorych, umieranie).
2. Specyfika poszczególnych oddziałów szpitalnych (np. ginekologia i położnictwo, choroby wewnętrzne, onkologia, anestezjologia i intensywna terapia, psychiatria, pediatria).
3. Opieka paliatywna.
4. Specyfika opieki długoterminowej instytucjonalnej i domowej.
5. Współpraca w ramach zespołu interdyscyplinarnego.
6. Śmierć i umieranie. Opieka nad osobami u kresu życia.
2. Etyka kliniczna i bioetyka (10 godzin)
1. Aspekty etyczne związane z początkiem życia ludzkiego (zapłodnienie pozaustrojowe, zapobieganie ciąży, diagnostyka prenatalna, przerywanie ciąży, hospicja perinatalne, opieka nad noworodkiem).
2. Aspekty etyczne związane z trwaniem ludzkiego życia (transplantacje, etyka badań naukowych).
3. Aspekty etyczne związane z końcem ludzkiego życia (niepodejmowanie i zaprzestanie uporczywej terapii, granice karmienia i nawadniania, eutanazja, pomoc w samobójstwie, opieka paliatywna, pośmiertna donacja ciała na cele dydaktyczne i naukowe).
4. Szpitalne komisje etyczne.
5. Kodeksy etyczne szpitala. Kodeksy etyczne w zawodach medycznych.
3. Opieka duchowa w medycynie (10 jednostek po 45 minut)
1. Koncepcja duchowości w medycynie
2. Opieka duchowa podstawowa i specjalistyczna
3. Diagnozowanie potrzeb duchowych
4. Wsparcie duchowe
5. Interwencje w sytuacjach kryzysowych (ból duchowy, ból totalny)
6. Obszary opieki duchowej (godność, wzmacnianie nadziei, pomoc w poszukiwaniu sensu, przebaczenie, miłość i rozpacz)
4. Psychologia (25 jednostek po 45 minut)
1. Psychologia zaburzeń (choroby i zaburzenia psychiczne oraz zaburzenia osobowości).
2. Podstawy psychologii komunikacji (komunikacja z różnymi grupami pacjentów, ich rodzinami i personelem medycznym).
3. Emocje (rozpoznawanie emocji własnych i innych osób oraz kontakt z własną sferą afektywną, ekspresja emocjonalna i wyrażanie własnych emocji).
4. Stres (stresory w placówkach służby zdrowia, charakterystyka stanu stresu, sposoby radzenia sobie ze stresem).
5. Zdrowie, profilaktyka i higiena psychiczna.
6. Procesy psychiczne związane z akceptacją choroby, umieraniem i żałobą oraz wsparcie.
5. Pomoc społeczna (5 jednostek po 45 minut)
1. Niepełnosprawność – przyczyny, rehabilitacja, procesy adaptacji.
2. Potrzeby duchowe osób niepełnosprawnych i ich rodzin.
6. Prawne i organizacyjne aspekty systemu ochrony zdrowia i pomocy społecznej (5 jednostek po 45 minut)
1. System ochrony zdrowia – aspekty organizacyjne, prawne i finasowanie.
2. System pomocy społecznej – aspekty organizacyjne, prawne i finasowanie.
3. Prawa pacjenta. Prawo do opieki duszpasterskiej.

2.1.3 Warunki organizacji modułu K2

40 jednostek po 45 minut warsztatów.

2.1.4 Tematyka modułu K2

Pogłębienie wiedzy oraz doskonalenie umiejętności w odniesieniu do tematów modułu K1.

2.2 Moduł G

2.2.1 Warunki organizacji modułu

1. 144 jednostki po 45 minut pracy w grupie.
2. 60 jednostek po 45 minut pracy własnej (prowadzenie rozmów, sporządzanie protokołów, zapoznawanie się z literaturą fachową itp.).
3. Liczba uczestników od 5 do 10.
4. Prowadzenie przez superwizora KKP akredytowanego przez PTODM.

2.2.2 Cele kształceniowe

1. Rozwinięcie własnej tożsamości jako kapelana.
2. Rozwinięcie własnej koncepcji (osobistego stylu) opieki duchowej.
3. Umiejętność postrzegania siebie i innych w kontekście aktualnej sytuacji życiowej, emocjonalnej, socjalnej, kulturowej i duchowej.
4. Rozwinięcie umiejętności w zakresie werbalnej i niewerbalnej komunikacji interpersonalnej. Świadomość procesów zachodzących między rozmówcami na poziomie poznawczym, emocjonalnym i behawioralnym, a także mechanizmów psychologicznych takich jak opór, przeniesienie i przeciwprzeniesienie itp.
5. Rozumienie własnej wiary i wyrażanie jej w sposób adekwatny do sytuacji. Umiejętność wspierania innych w poszanowaniu ich duchowych przekonań.
6. Znajomość symboli i rytuałów. Stosowanie ich w odpowiedni sposób.
7. Świadomość standardów etyki zawodowej, umiejętność ich opisywania i respektowania.
8. Rozumienie struktury i organizacji poszczególnych obszarów pracy, rozwinięcie umiejętności odpowiedniego zachowania w tych obszarach.
9. Rozwinięcie kompetencji w zakresie umiejętności towarzyszenia choremu, jego bliskim lub personelowi medycznemu.

2.3 Kurs doskonalący (KKPD)

2.3.1 Warunki organizacji kursu

1. 144 jednostki po 45 minut pracy w grupie.
2. 60 jednostek po 45 minut pracy własnej (prowadzenie rozmów, sporządzanie protokołów, zapoznawanie się z literaturą fachową itp.).
3. Liczba uczestników od 5 do 10.
4. Prowadzenie przez superwizora KKP akredytowanego przez PTODM.

2.3.2 Cele kształceniowe

1. Pogłębienie świadomości bycia kapelanem.
2. Umiejętność aktywnego angażowania się w konflikty w procesach grupowych i rozwiązywania ich oraz udzielania zróżnicowanych komunikatów zwrotnych.
3. Umiejętność uzasadniania swojego rozumienia opieki duchowej.
4. Umiejętność reflektowania własnej pracy poradniczej w kontekście instytucjonalnym, społecznym, kościelnym i kulturowym oraz poruszania się w tych kontekstach.

3. Zasady w okresie przejściowym

3.1 Ścieżka dla obecnych kapelanów

1. Kapelani, którzy pełnią posługę przynajmniej 7 lat otrzymują certyfikat bezterminowy KKP.
2. Kapelani, którzy pełnią posługę przynajmniej 3 lata otrzymują certyfikat tymczasowy KKP i mają 3 lata na uzyskanie certyfikatu bezterminowego KKP.

3.2 Przygotowanie kadry superwizorów

W celu zapewnienia kadry do prowadzenia modułów G1 i G2 należy jak najszybciej wykształcić superwizorów KKP akredytowanych przez PTODM. W tym celu należy zebrać osoby, które ukończyły równoważne kursy do KKP w innych krajach lub mają przygotowanie terapeutyczne lub superwizyjne w różnych szkołach i metodach, i po ich weryfikacji podzielić na dwie grupy:

1. Dla osób, które posiadają uprawnienia superwizyjne różnych szkół, zorganizować indywidualne dokształcanie z KKP (moduły K1, K2, G1 i G2). Program musi zależeć od tego, jakie kwalifikacje już posiadają poszczególne osoby. Po roku mogłyby one prowadzić kursy KKP.
2. Dla osób, które przeszły programy zgodne z systemem PTODM (moduły K1, K2, G1 i G2 oraz KKPD) zorganizować kształcenie w superwizji oraz indywidualny tok uzupełnienia brakujących modułów, aby osoby te mogły przystąpić do kolokwium certyfikującego. Biorąc pod uwagę możliwości czasowe, proces kształcenia trwałby ok. 2 lata.